تحلیل فضایی تغییرات زیرساخت سبز شهر زنجان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

زیرساخت سبز شهری که خدمات اکوسیستمی متنوعی را ارائه می‌کند، از اجزای حیاتی یک شهر است. از این‌رو، دستیابی به تراکم مناسب و توزیع عادلانه زیرساخت سبز شهری برای برنامه‌ریزی شهری، تضمین کننده توسعه پایدار است. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف تحلیل فضایی تغییرات زیرساخت سبز شهر زنجان تهیه شده است. روش از لحاظ نوع پژوهش توصیفی-تحلیلی و از لحاظ ماهیت و هدف یک نوع تحقیق کاربردی است. روش گرداوری داده ها کتابخانه‌ای، میدانی و روش تحلیل ثانوی بوده است. به منظور تحلیل فضایی تغییرات زیرساخت سبز، از شاخص‌های نسبت زمین‌های شهری، شاخص گسترش منظر و شاخص پوشش گیاهی استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از الگوریتم‌های طبقه‌بندی (الگوریتم ماشین بردار پشتیبان) در نرم‌افزارهای سنجش‌ازدور (EVNI)، ابزارهای آمار فضایی- شاخص خودهمبستگی فضایی موران(Moran’s I) و تحلیل رگرسیون وزنی جغرافیایی(GWR)، استفاده شده است. نتایج نشان داد که الگوهای فضایی زیرساخت‌های سبز شهر زنجان طی دوره زمانی 1372 تا 1402 دارای خودهمبستگی فضایی مثبت و قوی و دارای الگوهای خوشه‌ای قوی می‌باشند. همچنین نتایج با استفاده از همبستگی پیرسون بین تغییرات در ساخت و ساز و زیرساخت‌های سبز، مشخص شد که افزایش مناطق ساخته شده همراه با کاهش پوشش گیاهی در زمینه‌های شهری بوده است. این همبستگی منفی نشان‌دهنده این است که با افزایش ساخت و ساز، مناطق سبز در شهر زنجان کاهش یافته‌اند. بنابراین برنامه‌ریزی‌های آینده باید به گونه‌ای باشد که توسعه شهر همراه با حفظ و ارتقاء زیرساخت‌های سبز صورت گیرد، تا نه تنها کیفیت زندگی شهروندان بهبود یابد، بلکه پایداری محیط زیست نیز تضمین شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

آهنگری، نوید، زنگانه، احمد و سلیمانی مهرنجانی، محمد. (1403). تبیین پیامدهای فضایی تراکم کارکردهای فراشهری بر کیفیت محیط محله‌ای (مورد پژوهش: منطقة 12 شهر تهران). جغرافیا و توسعه، 22(77)، 135-164. doi: 10.22111/gdij.2024.8684
پورمحمدی، محمدرضا و سعادت جو، مهری. (1403). ارزیابی ابعاد رویکرد توسعه پایدار شهری در بهبود فضاهای سبز شهری (نمونه موردی:      منطقه 10 کلانشهر تبریز). فضای شهری و حیات اجتماعی، 3(8)، 44-19. doi: 10.22034/jprd.2024.59688.1072
زنگانه، احمد، تلخابی، حمیدرضا، عباس زاده، مهدی و مه آبادی پور، محمد مهدی. (1403). شهر چابک: مفهوم، اصول، ویژگی‌ها و چالش‌های پیاده‌سازی. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 12(4)، 119-133. doi: 10.22059/jurbangeo.2025.382952.1996
زنگانه، احمد، عباس زاده، مهدی، تلخابی، حمیدرضا و مه آبادی پور، محمد مهدی. (1403). تحلیل و رتبه بندی زیست پذیری نواحی شهر در راستای توسعه پایدار نمونه مور مطالعه: نواحی 3 گانه شهر ورامین. (e209146). برنامه ریزی و طراحی شهری، 1403(2)، e209146
زنگانه، احمد، و معمری، ابراهیم. (1400). واکاوی و پایش سیاست‌های اجتماعی-فضایی در پهنه‌ی جغرافیایی شهر (موردپژوهی: شهر گرگان). پژوهش‌های جغرافیای انسانی (پژوهش‌های جغرافیایی)، 53(2)، 475-497.
عسگری، علی (1390)، تحلیل‌های آمار فضایی با ARC GIS، انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، 127 ص.
علیجانی، بهلول(1394)، تحلیل فضایی در مطالعات جغرافیایی، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 2(3)، ۱۴-۱.
قادریان، مسعود، گلکار، کورش و حکیمیان، پانته آ. (1401). مفهوم یابی زیرساخت سبز در شهرهای حاشیه کویر. علوم محیطی، 20(4)، 101-124. doi: 10.48308/envs.2022.1150
کرمی تاج الدین، شماعی علی، محبی فاطمه. تحلیل نقش تغییرات زیرساخت سبز شهری در تاب‌آوری اکولوژیک منطقه یک شهرداری تهران. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. ۱۰ (۴):۵۹-۷۸
گیلانی، سیده مریم، خطیبی، سید محمدرضا، داوودپور، زهره و خستو، مریم. (1401). بررسی اقدامات مدیریتی شهری در برنامه‌ریزی‌های بازآفرینی زیرساخت‌سبز (مطالعه موردی: لاهیجان). مهندسی جغرافیایی سرزمین، 6(1)، 1-16.
مه آبادی پور، محمد مهدی، زنگانه، احمد و تلخابی، حمیدرضا. (1403). ظرفیت سنجی و رتبه‌بندی نواحی شهر ورامین با رویکرد توسعه میان افزا. توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 6(11)، 1-20. doi: 10.48308/sdge.2025.237840.1224
Ahern, J. (2007). Green infrastructure for cities: The spatial dimension. In V. Novotny & P. Brown (Eds.), Cities of the future: Towards integrated sustainable water and landscape management (pp. 267–283). IWA Publishing.
Ahmadi, N., Zanganeh, A., & Soleimani Mehranjani, M. (2024). Explaining the spatial consequences of the density of metropolitan functions on neighborhood environmental quality (Case study: District 12 of Tehran). Geography and Development, 22(77), 135–164. https://doi.org/10.22111/gdij.2024.8684 (In Persian)
Alijani, B. (2015). Spatial analysis in geographical studies, spatial analysis of environmental hazards. Environmental Hazards Spatial Analysis, 2(3), 14–21. (In Persian)
Asgari, A. (2011). Spatial statistical analysis with ARC GIS (1st ed.). Urban Planning and Processing Company. (In Persian)
Benedict, M. A., & McMahon, E. T. (2002). Green infrastructure: Smart conservation for the 21st century. Renewable Resources Journal, 20(3), 12–17.
Cherchuk, L., & Khumarova, N. I. (2023). Green infrastructure management of urban ecosystems. Economic Innovations.
European Commission. (2013). Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: Green Infrastructure (GI) — Enhancing Europe’s Natural Capital. https://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/pdf/Green_Infrastructure/COM_2013_249_EN.pdf
Fan, X., Zhang, L., Yuan, L., Guo, B., Zhang, Q., & Huang, H. (2022). Urbanization and water quality dynamics and their spatial correlation in coastal margins of mainland China. Ecological Indicators, 138, 108812. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2022.108812
Ferreira, J. F., Monteiro, R., & Silva, V. (2021). Planning a green infrastructure network from theory to practice: The case study of Setúbal, Portugal. Sustainability, 13(15), 8351. https://doi.org/10.3390/su13158351
Florian, S., & Januar, H. (2016). Urban development and urbanization in the Greater Mekong Subregion. Asian Development Bank.
Ghaderian, M., Golkar, K., & Hakimian, P. (2022). Conceptualization of green infrastructure in desert fringe cities. Environmental Sciences Quarterly, 20(4), 101–124. https://doi.org/10.48308/envs.2022.1150 (In Persian)
Gilani, S. M., Khatibi, S. M. R., Davoudpour, Z., & Khasto, M. (2022). Examining urban management measures in green infrastructure regeneration planning (Case study: Lahijan). Geographical Land Engineering, 6(1), 1–16. (In Persian)
Herath, P., & Bai, X. (2024). Benefits and co-benefits of urban green infrastructure for sustainable cities: Six current and emerging themes. Sustainability Science. Advance online publication. https://doi.org/10.1007/s11625-024-01609-2
Jiao, L., Liu, J., Xu, G., Dong, T., Gu, Y., Zhang, B., Liu, Y., & Liu, X. (2018). Proximity expansion index: An improved approach to characterize evolution process of urban expansion. Computers, Environment and Urban Systems, 70, 102–112. https://doi.org/10.1016/j.compenvurbsys.2018.03.003
Kamjou, E., Scott, M., & Lennon, M. (2024). A bottom-up perspective on green infrastructure in informal settlements: Understanding nature's benefits through lived experiences. Urban Forestry & Urban Greening, 94, 128231. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2024.128231
Karami Tajoddin, Sh., Shamai, A., & Mohibi, F. (2023). Analyzing the role of urban green infrastructure changes in ecological resilience of District 1 of Tehran Municipality. Spatial Analysis of Environmental Hazards, 10(4), 59–78. (In Persian)
Kim, G., & Miller, P. A. (2019). The impact of green infrastructure on human health and well-being: The example of the Huckleberry Trail and the Heritage Community Park and Natural Area in Blacksburg, Virginia. Sustainable Cities and Society, 48, 101562. https://doi.org/10.1016/j.scs.2019.101562
Kim, J., Ewing, R., & Rigolon, A. (2024). Does green infrastructure affect housing prices via extreme heat and air pollution mitigation? A focus on green and climate gentrification in Los Angeles County, 2000–2021. Sustainable Cities and Society, 102, 105225. https://doi.org/10.1016/j.scs.2023.105225
Korah, A., Koch, J. A., & Wimberly, M. C. (2024). Understanding urban growth modeling in Africa: Dynamics, drivers, and challenges. Cities, 146, 104734. https://doi.org/10.1016/j.cities.2023.104734
Kumar, V., & Vuilliomenet, A. (2021). Urban nature: Does green infrastructure relate to the cultural and creative vitality of European cities? Sustainability, 13(14), 8052. https://doi.org/10.3390/su13148052
Lai, S., & Zoppi, C. (2024). Sustainable spatial planning based on ecosystem services, green infrastructure and nature-based solutions. Sustainability, 16(6), 2591. https://doi.org/10.3390/su16062591
Lin, T., Cai, J., Geng, H., Zheng, Y., Zeng, Z., & Zheng, Y. (2024). Incorporating suburban cropland into urban green infrastructure: A perspective of nature-based solutions in China. Nature-Based Solutions, 5, 100122. https://doi.org/10.1016/j.nbsj.2024.100122
Mahabadi Pour, M. M., Zanganeh, A., & Talkhabi, H. R. (2025). Capacity assessment and ranking of Varamin city districts with an infill development approach. Journal of Sustainable Development of Geographical Environment, 6(11), 1–20. https://doi.org/10.48308/sdge.2025.237840.1224 (In Persian)
Mell, I. C. (2017). Green infrastructure: Reflections on past, present and future praxis. Landscape Research, 42(2), 135–145. https://doi.org/10.1080/01426397.2016.1237632
Peterson, G. (2000). Political ecology and ecological resilience: An integration of human and ecological dynamics. Ecological Economics, 35(3), 323–336. https://doi.org/10.1016/S0921-8009(00)00227-9
Pourmohammadi, M. R., & Saadatjou, M. (2024). Evaluating the dimensions of the sustainable urban development approach in improving urban green spaces (Case study: District 10 of Tabriz metropolis). Urban Space and Social Life, 3(8), 19–44. https://doi.org/10.22034/jprd.2024.59688.1072 (In Persian)
Ramyar, R., Ackerman, A., & Johnston, D. M. (2021). Adapting cities for climate change through urban green infrastructure planning. Cities, 117, 103316. https://doi.org/10.1016/j.cities.2021.103316
Russo, A., Cirella, G. T., & Zerbe, S. (2017). Edible green infrastructure: An approach and review of provisioning ecosystem services and disservices in urban environments. Agriculture, Ecosystems & Environment, 242, 53–66. https://doi.org/10.1016/j.agee.2017.03.026
Sathianarayanan, M., Kirdemir, U., & Gianoli, A. (2025). Urban intelligence: Navigating climate challenges with AI. In Nexus of AI, climatology, and urbanism for smart cities (pp. 59–90). IGI Global Scientific Publishing. https://doi.org/10.4018/979-8-3693-3302-4.ch004
Shao, H., & Kim, G. (2022). A comprehensive review of different types of green infrastructure to mitigate urban heat islands: Progress, functions, and benefits. Land, 11(10), 1792. https://doi.org/10.3390/land11101792
Sharifi, A., & Yamagata, Y. (2018). Resilience-oriented urban planning. In A. Sharifi & Y. Yamagata (Eds.), Resilience-oriented urban planning (pp. 3–27). Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-99819-7_1
Shi, Y., Sun, X., Zhu, X., Li, Y., & Mei, L. (2012). Characterizing growth types and analyzing growth density distribution in response to urban growth patterns in peri-urban areas of Lianyungang City. Landscape and Urban Planning, 105(4), 425–433. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2012.01.010
Syrbe, R. U., Meier, S., Moyzes, M., Dworczyk, C., & Grunewald, K. (2024). Assessment and monitoring of local climate regulation in cities by green infrastructure—A national ecosystem service indicator for Germany. Land, 13(5), 689. https://doi.org/10.3390/land13050689
Turenscape. (2006). Homepage. http://www.turenscape.com/english/index.asp
William, R., Garg, J., & Stillwell, A. S. (2017). A game theory analysis of green infrastructure stormwater management policies. Water Resources Research, 53(9), 8003–8019. https://doi.org/10.1002/2017WR020942
Wu, R., Li, Z., & Wang, S. (2021). The varying driving forces of urban land expansion in China: Insights from a spatial-temporal analysis. Science of the Total Environment, 766, 142591. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.142591
Zanganeh, A., & Moammeri, E. (2021). Exploration and monitoring of socio-spatial policies in the geographical context of the city (Case study: Gorgan). Human Geography Research (Geographical Research), 53(2), 475–497. (In Persian)
Zanganeh, A., Abbaspour, M., Talkhabi, H. R., & Mahabadi Pour, M. M. (2024). Analysis and ranking of urban areas’ livability in the path of sustainable development: Case study of Varamin’s three districts. Journal of Urban Planning and Design, 2024(2), Article e209146. https://doi.org/10.22067/jupd.2024.e209146 (In Persian)
Zanganeh, A., Talkhabi, H. R., Abbaspour, M., & Mahabadi Pour, M. M. (2025). Agile city: Concept, principles, features, and implementation challenges. Journal of Urban Planning Geography Research, 12(4), 119–133. https://doi.org/10.22059/jurbangeo.2025.382952.1996 (In Persian)
Zhang, S., & Muñoz Ramírez, F. (2019). Assessing and mapping ecosystem services to support urban green infrastructure: The case of Barcelona, Spain. Cities, 92, 59–70. https://doi.org/10.1016/j.cities.2019.03.013

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 آذر 1403
  • تاریخ بازنگری: 19 دی 1403
  • تاریخ پذیرش: 27 بهمن 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار