تغییرات آب و هوایی، محدودیت منابع آب و نوآوری کشاورزان در آبیاری کشت برنج (مورد مطالعه: خشکه‌کاری در نواحی روستایی شرق‌مازندران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

اقتصاد روستایی تا حد زیادی به میزان کشاورزی و تولید محصولات زراعی روستاییان وابسته‌است و این وابستگی تا حد زیادی مرهون دسترسی به منابع آب کشاورزی است. برنج یکی از محصولات زراعی روستایی به‌ویژه در نواحی شمال ایران است که نیاز به منابع آب فراوان و مستمر طی دوره کاشت دارد. از این رو توجه بسیاری از تولیدکنندگان برنج به منابع آب در دسترس و بهره‌وری منابع آب معطوف است. تغییرات آب و هوایی و محدودیت منابع آب در ناحیه روستایی شرق‌مازندران در سال‌های اخیر، تجربه شیوه جدیدی از آبیاری در کشت برنج را موجب شده که به برنج‌کاری با آبیاری مستقیم یا خشکه‌کاری در برابر کشت سنتی برنج معروف شده‌است. از این رو، تحقیق حاضر با هدف شناخت تجربه آبیاری مستقیم برنج (خشکه‌کاری) به بررسی ویژگی‌ها و مزیت‌ها آبیاری و مقایسه این شیوه با کاشت سنتی برنج و نیز مزیت تولید برنج در مقایسه با سایر محصولات زراعی پرداخته‌است. تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی بوده و متکی بر روش‌های ارزیابی مشارکتی است. در جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات از مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی و مشاهده استفاده شد. محدوده مورد مطالعه روستاهای شهرستان‌های بهشهر، نکا و گلوگاه (در شرق‌مازندران)، و زمان انجام تحقیق در سال‌های 1399 تا 1402 بوده است. نتایج تحقیق نشان داد که نخست، کاشت برنج به‌صورت آبیاری مستقیم (خشکه‌کاری) نسبت به کاشت سنتی دارای مزیت‌های فنی و هزینه‌ای است؛ دوم، کاشت برنج به‌صورت آبیاری مستقیم مزیت‌های متعددی از نظر میزان آبیاری، مراحل آبیاری، مقدار برداشت محصول، ارزش اقتصادی و سرانه تولید و درامد در هکتار در مقایسه با محصولات رایج منطقه دارد. در پایان، این تحقیق نشان داد در شیوه جدید تولید برنج، میزان مصرف آب زراعی در هر هکتار، حدود یک‌سوم روش سنتی بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آقایاری‌هیر، محسن، و ولائی، محمد. (۱۳۹۷). تحلیل اثرات مخاطرات طبیعی در توسعه اقتصاد روستایی، با تأکید بر روش‌های ارزیابی مشارکتی مورد: منظومه یامچی، شهرستان مرند. در مجموعه مقالات دومین همایش ملی چشم انداز توسعه پایدار روستایی ایران. دانشگاه خوارزمی، تهران. https://civilica.com/doc/923164
اداره کل آب و هواشناسی استان مازندران. (1387). واحد اطلاعات و آمار. ساری.
افراخته، حسن، طهماسبی، اصغر، عزیزپور، فرهاد، و عسکری بزایه، فاطمه. (۱۳۹۶). تحلیل الگوی ساختاری روابط نهادها در حکمرانی منابع آب زراعی در شهرستان رشت. نشریه مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه‌های انسانی، ۱۲(۲)، ۲۲۹-۲۴۷.  https://jhsp.modares.ac.ir/article_16238.html
بهفروز، فاطمه. (۱۳۷۹). پژوهشی درباره توسعه و جغرافیای تباین رفاه انسانی در ایران با تأکید بر جنبه‌های روستایی. پژوهش های جغرافیایی، ۳۹، ۴۷-۶۳. https://jrg.ut.ac.ir/article_17252.html
پری، کریس، زیمرمان، مایک، ریش، روفوس، و بلاه، ویل. (۱۳۹۶) گزارش آیا بهبود فناوری آبیاری به صرفه جویی آب منجر خواهد شد؟ (ترجمه در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری). سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو). تهران.https://www.fao.org/3/a-i7303e.pdf
ترابی اردکانی، محمد حسن. (۱۳۹۴). کشاورزی در ایران عصر صفویه براساس گزارش‌های سفرنامه نویسان. فصلنامه حقوق ملل، ۵(20) https://www.lawquarterly.ir/article_11438.html
خبرگزاری جمهوری اسلامی. (۱۴۰۲، ۲۳ دی). گزارش سطح کشت برنج در کشور به ۱۹ استان رسیده استhttps://www.irna.ir/news/85350314/
خبرگزاری مهر. (۱۴۰۳، ۲۷ دی). گزارش رتبه ۱۴ ایران در تولید برنج در آسیاhttps://www.mehrnews.com/news/6355606/.
خراسانی، محمدامین، طهماسی، بهمن، و حجت شمامی، سیروس. (۱۳۹۷). تحلیل راهبردی سیاستی بخش کشاورزی ایران با رویکرد بحران آب. در مجموعه مقالات دومین همایش ملی چشم انداز توسعه پایدار روستایی ایران. دانشگاه خوارزمی. https://civilica.com/doc/923188/
دنیای اقتصاد. (۱۴۰۳، ۲ شهریور). آخرین آمار تولید برنج در کشور. (شماره خبر ۴۰۹۷۹۱۳).  https://donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-4097913
رابینو، سنت لویی. (1336). سفرنامه مازندران و استر آباد. (علامعلی وحید مازندرانی، مترجم). انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب. تهران.
ریاحی، وحید، و دنیائی داریان، مجتبی. (۱۴۰۰، مهر). تحلیل روند خشکسالی کشاورزی و روش‌های سازگاری با آن در شهرستان شبستر. جغرافیا و روابط انسانی، ۴(2). ۴۶۶-۴۸۷https://gah.du.ac.ir/article_14231.html.
ریاحی، وحید، و مؤمنی، حسن. (۱۳۹۴). تحلیل توان منابع آب زراعی در نواحی روستایی شهرستان بویین و میاندشت. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 4(13). ۱۵۳-۱۷۱. https://jsred.khu.ac.ir/article_52041.html
ژوبر، پیر آمده امیلین پروب. (1347). مسافرت در ارمنستان و ایران. (علیقلی اعتماد مقدم، مترجم). انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. تهران.
سالنامه آماری استان مازندران. (۱۳۹۵). سازمان مدیریت و برنامه ریزی استانداری مازندران. ساری.
سرایی، سودابه، افراخته، حسن، ریاحی، وحید، و جلالیان، حمید. (۱۳۹۶، مهر). ارزیابی کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در بهینه سازی مصرف آب کشاورزی با رویکرد سیستمی. فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی، ۹(4). ۴۹-۷0. https://jis.ihcs.ac.ir/article_2475.html
عزمی، آییژ، و مطیعی لنگرودی، سیدحسن. (۱۳۹۰). مقاله مروری بر مشکلات زیست محیطی روستاهای ایران و راهکارهای حل این مشکلات. مسکن و محیط روستا، 133.https://www.rural-housing.ir/article_5391.html
قدیری معصوم، مجتبی، رضوانی، محمد رضا، و چراغی، مهدی. (۱۳۹۵). تحلیل عوامل مؤثر بر امنیت غذایی پایدار خانوارهای روستایی شهرستان زنجان. پژوهش‌های روستایی، ۷(۴). 658-671. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.20087373.1395.7.4.5.2
قدیری معصوم، مجتبی، ضیانوشین، محمد مهدی، و مهدوی، مسعود. (۱۳۸۶). توسعه پایدار کشاورزی با تأکید بر پایداری منابع آب در دهستان کوهین. اطلاعات جغرافیایی سپهر، 16(64). ۳۵-۳۹. https://sepehr.nlai.ir/article_1270.html
مطیعی لنگرودی، سید حسن، ولایتی، سعدالله، و عنابستانی، علی اکبر. (۱۳۸۳). روند بهره برداری و توسعه منابع آب کشاورزی در منطقه رخ کدکن تربت جیدریه. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. 2. https://jgeo.um.ac.ir/article_10202.html
معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی. (۱۳۹۶). دفتر مطالعات زیربنایی. وزارت جهاد کشاورزی. تهران.
ملکونوف، گریگوری. (1364). سفرنامه ملگونوف به سواحل جنوبی دریای خزر. (مسعود گلزاری، مترجم). انتشارات دادجو. تهران.
وانگ، جینشیا، هوانگ، جی و کون، روژنگ. (1397). گزارش کمبود فزاینده آب، امنیت غذایی و واکنش‌های دولت در چین. (حنظله سلیمانی، مترجم). مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری. تهران.
Afakhteh, H., Tahmasebi, A., Azizpour, F., & Askari Bazeh, F. (2017). Analyzing the structural pattern of institutional relationships in agricultural water governance in Rasht County. Journal of Human Settlements Planning Studies, 12(2), 229–247. https://jhsp.modares.ac.ir/article_16238.html[in Persian]
Aghayari Hir, M., & Valaei, M. (2018). Analyzing the impacts of natural hazards on rural economic development, with emphasis on participatory assessment methods: Case study of Yamchi cluster, Marand County. In Proceedings of the 2nd National Conference on Sustainable Rural Development in Iran. Kharazmi University, Tehran. https://civilica.com/doc/923164[in Persian]
Azmi, A., & Mottaghi Langaroudi, S. H. (2011). A review article on environmental problems of Iranian villages and solutions for resolving them. Rural Housing and Environment, 133. https://www.rural-housing.ir/article_5391.html [in Persian]
Behfrouz, F. (1999). A study on development and geography of disparities in human welfare in Iran with emphasis on rural aspects. Geographical Researches, 39, 47–63. https://jrg.ut.ac.ir/article_17252.html[in Persian]
Bouman, B.A.M. and Tuong, T.P. (2001) Field Water Management to Save Water and Increase its Productivity in Irrigated Lowland Rice. Agricultural Water Management, 49, 11-30.
http://dx.doi.org/10.1016/S0378-3774(00)00128-1
Deputy for Basic Research and Production Affairs. (2017). Office of basic studies. Ministry of Agricultural Jihad. Tehran. [in Persian]
Donya-e Eqtesad. (2024, September 24). Latest statistics on rice production in the country [News report No. 4097913]. https://donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-4097913[in Persian]
Ghadiri Masoum, M., Razavani, M. R., & Cheraghi, M. (2016). Analysis of factors affecting sustainable food security of rural households in Zanjan County. Rural Researches, 7(4), 658–671. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.20087373.1395.7.4.5.2[in Persian]
Ghadiri Masoum, M., Zianoushin, M. M., & Mahdavi, M. (2007). Sustainable agricultural development with emphasis on water resource sustainability in Kohin District. Geographical Information (Sepher), 16(64), 35–39. https://sepehr.nlai.ir/article_1270.html[in Persian]
Islamic Republic News Agency (IRNA). (2023, January 13). Report: Rice cultivation area in the country has reached 19 provinces. https://www.irna.ir/news/85350314/[in Persian]
Khorasani, M. A., Tahmasi, B., & Hojjat Shamami, S. (2018). Strategic policy analysis of Iran’s agricultural sector with a focus on water crisis. In Proceedings of the 2nd National Conference on Sustainable Rural Development in Iran. Kharazmi University. https://civilica.com/doc/923188/[in Persian]
Levidow, L., Zaccaria, D., Maia, R., Vivas, E., Todorovic, M., & Scardigno, A. (2014). Improving water-efficient irrigation: Prospects and difficulties of innovative practices. Agricultural Water Management, 146, 84–94. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2014.07.012
Malikov, G. (1985). Malikov’s travelogue to the southern coasts of the Caspian Sea (M. Golzari, Trans.). Dadjoo Publications. (Original work published 1881) [in Persian]
Mazandaran Provincial Meteorological Administration. (2008). Information and statistics unit. Sari. [in Persian]
Mehr News Agency. (2024, January 17). Report: Iran ranks 14th in rice production in Asia. https://www.mehrnews.com/news/6355606/[in Persian]
Mottaghi Langaroudi, S. H., Valaiti, S., & Onnabestani, A. A. (2004). Trend of utilization and development of agricultural water resources in the Rokhedakaneh region, Torbat-e Jam. Geography and Regional Development, 2. https://jgeo.um.ac.ir/article_10202.html[in Persian]
Perry, C., Zimmerman, M., Riche, R., & Blah, W. (2017). Will improved irrigation technology lead to water saving? (H. Salimani, Trans.). Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). Presidential Center for Strategic Research. (Original work published 2017) https://www.fao.org/3/a-i7303e.pdf[in Persian]
Rabino, H. L. (1957). Travelogue of Mazandaran and Astrabad (A. Vahid Mazandarani, Trans.). Organization for Translation and Publication. (Original work published 1909) [in Persian]
Reiahi, V., & Deniaei Darian, M. (2021, October). Analyzing the trend of agricultural drought and adaptation strategies in Shabestar County. Geography and Human Relations, 4(2), 466–487. https://gah.du.ac.ir/article_14231.html[in Persian]
Reiahi, V., & Momeni, H. (2015). Analysis of agricultural water resources potential in rural areas of Boin and Miandasht County. Space Economy and Rural Development, 4(13), 153–171. https://jsred.khu.ac.ir/article_52041.html[in Persian]
Sarai, S., Afakhteh, H., Reiahi, V., & Jalalian, H. (2017, October). Evaluating the application of information and communication technologies in optimizing agricultural water consumption using a systemic approach. Interdisciplinary Studies Quarterly, 9(4), 49–70. https://jis.ihcs.ac.ir/article_2475.html[in Persian]
Statistical Yearbook of Mazandaran Province. (2016). Organization of Planning and Budget, Mazandaran Province. Sari. [in Persian]
Tarabi Ardakani, M. H. (2015). Agriculture in Iran during the Safavid era based on travelers’ travelogues. International Law Quarterly, 5(20). https://www.lawquarterly.ir/article_11438.html[in Persian]
Wang, J., Huang, J., & Kun, R. (2018). Report on increasing water scarcity, food security, and government responses in China (H. Salimani, Trans.). Presidential Center for Strategic Research. [in Persian]
Yao, Z., Zheng, X., Liu, C. et al. (2017) Improving rice production sustainability by reducing water demand and greenhouse gas emissions with biodegradable films. Sci Rep 7, 39855. https://doi.org/10.1038/srep39855
Zotter, P. A. E. (1968). Travels in Armenia and Iran (A. E. Moghaddam, Trans.). Iran Cultural Foundation. (Original work published 1746) [in Persian]