خودکفایی غذایی و منابع آب؛ بازگشت به چالش آینده ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

افزایش جمعیت در کنار تغییرات اقلیمی برای ایران تبعات عدیده‌ای در زمینه آب و غذا داشته و با توجه به تشدید آن، دغدغه آینده را دوچندان می‌کند؛ ضرورت بازنگری در منطق و رویه‌های نظام حکمرانی و سیاست‌گذاری کشور با نگاه به آینده، امری خطیر و مطالبه‌ای جدی است. متوسط مصرف سالانه آب در ایران حدود 96 میلیارد متر مکعب است که این رقم، حدود 8 درصد بیشتر از کل منابع آب تجدیدپذیر ایران (89 میلیارد مترمکعب) است. بدین‌سان، بین نیاز آبی و عرضه پایدار آب، شکاف بزرگی به وجود آمده که می‌تواند کشور را به‌سمت بحران اجتماعی و محیط زیستی با تأثیر تعیین‌کننده بر رفاه نسل‌های کنونی و آینده به پیش ببرد. در این پژوهش، با به‌کارگیری داده‌های اسنادی و تحلیل کیفی و تجربی آنها، نخست، آب در دسترس و نیاز آبی کشور درباره نیاز غذایی مطالعه شد. آنگاه، راه حل‌های احتمالی مقابله با بحران آب از منظر حکمروایی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتیجه نشان داد که علاوه بر محدودیت‌های شناخته شده آبی، منابع زمین نیز موانع قابل‌توجهی برای تولید پایدار غذا برای جمعیت روبه‌رشد ایران ایجاد می‌کند؛ نوسازی سیستم آبیاری، به‌کارگیری سیستم گلخانه‌ای و ساختن سدهای بیشتر نمی‌تواند به‌روش پایدار و مقرون به صرفه ای بحران آبی کشور را حل کند؛ در نتیجه، امید به خودکفایی در درازمدت، چشم‌انداز مطلوبی نخواهد داشت، به‌جای آن، سیاست‌گذاران باید هدف اصلی خود را تضمین امنیت غذایی کشور قرار دهند که می‌توان ضمن بهره برداری بهینه از منابع آب و خاک، تقویت سایر بخش‌های اقتصاد و امکان واردات کالاهای آب‌بر و نیز تولید این کالاها در نواحی پرآبِ جهان با سرمایه‌گذاری مشترک، به آن دست‌یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


تقی زاده خامسی، قاسم. (1402). نود درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، معاون آب و آبفا وزارت نیرو، خبر آنلاین، 3 مهر 1402.
دهقانی، سارا، بنی حبیب، محمد ابراهیم و گلاب، محمد رضا. ( 1398). حکمرانی آب در ایران: چالش‌ها و راهکارها، مهندسی آب، 7(4)، 238-254. https://sanad.iau.ir/journal/jwe/Article/675677?jid=675677
سازمان برنامه و بودجه. ( 1397)، بحران آب و امکان سنجی اتصال پهنههای آبی، شمال و جنوب کشور، سازمان برنامه و بودجه، چاپ هفتم.
سالاری بردسیری، مریم، مهرابی بشرآبادی، حسین، زارع مهرجردی، محمد رضا، امیر تیموری، سمیه و میرزائی خلیل‌آبادی، حمیدرضا. (1401). بررسی ارتباط بین امنیت آب و بعد کمی امنیت غذایی در پهنه‌های مختلف اقلیمی ایران، تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 53(2)، 499-514. https://doi.org/10.22059/ijaedr.2022.330430.669083
سالنامه‌های آماری سالانه ایران، مرکز آمار ایران، 1368 – 1395.
عمادی، محمد حسین و پاسبان، فاطمه. (1396). سرمایه‌گذاری خارجی در بخش کشاورزی و طرح پیشنهادی برای ایران، ایانا، یک شنبه 9 مهر 1402، http://www.iana.ir
لیو، هونگ. (1402). اقتصاد سیاسی حکمرانی فراملی، ترجمه علیرضا گرشاسبی و سمیه نعمت الهی، تهران، نشر نهادگرا.
مهدی آبادی، منیژه. (1393). سدسازی و عوارض زیست‌محیطی آن، دومین کنفرانس ملی مخاطرات محیطزیست زاگرس.تهران. https://civilica.com/doc/373201
مؤمنی، فرشاد، نجفی، سیدمحمدباقر. (1400). اقتصاد دانشبنیان، تهران، انتشارات سمت.
نورث، داگلاس، عجم اغلو، دارون، رودریک، دنی و فوکویاما، فرانسیس. (1399). مرزهای دانش توسعه، مؤلف و مترجم: فرشاد مؤمنی، تهران، نشر نهادگرا.
وزارت کشاورزی ایران. (1392-1395) آمار سالانه کشاورزی، جلد 1–3.
Aghalo, N. (2016). Iran and the category of virtual water to be reviewed, https://www.forsatnet.ir/
Allan, J.A., (1993). Priorities for water resources allocation and management. Fortunately, there are substitutes for water otherwise our hydro-political futures would be impossible, ODA, London.
Clapp J. (2015). Food self-sufficiency and international trade: a false dichotomy, Food and Agriculture Organization of the United Nations: Rome, Italy.
Dehghani, S., Bani Habib, M. E., & Golab, M. R. (2019). Water governance in Iran: Challenges and solutions. Water Engineering, 7(4), 238-254. https://sanad.iau.ir/journal/jwe/Article/675677?jid=675677 [In Persian]
Emadi, M. H., & Pasban, F. (2017). Foreign investment in the agricultural sector and a proposed plan for Iran. IANA, October 1, 2023. http://www.iana.ir [In Persian]
Food and Agriculture Organization of United Nations, 2017.
Gleick. P. H. (2013). Water, drought, climate change, and conflict in Syria, weather, climate and society. 6, 331-340.
Graham, N.T., Hejazi, M.I., Kim, S.H., Davies, E.G., Edmonds, J.A. & Miralles-Wilhelm, F., (2020): Future changes in the trading of virtual water, Nature Communications, 11(1), 1-7.
Liu, H. (2023). The political economy of transnational governance (A. Garshasbi & S. Nematollahi, Trans.). Tehran: Nadegara Publishing [In Persian]
Mahdiyabadi, M. (2014). Dam construction and its environmental impacts. Second National Conference on Environmental Hazards of Zagros, Tehran. https://civilica.com/doc/373201 [In Persian]
Mesgaran M., Madani K., Hashemi H., Azadi P. (2016). Evaluation of Land and Precipitation for Agriculture in Iran, Working Paper 2, Stanford Iran 2040 Project, Stanford University, December 2016.
Mesgaran M.B., Azadi P. (2018). A National Adaptation Plan for Water Scarcity in Iran, Working Paper 6, Stanford Iran 2040 Project, Stanford University, August 2018.
Ministry of Agriculture of Iran. (2013-2016). Annual agricultural statistics, Volumes 1–3. [In Persian]
Moameni, F., & Najafi, S. M. B. (2021). Knowledge-based economy. Tehran: Samt Publications. [In Persian]
North, D., Acemoglu, D., Rodrik, D., & Fukuyama, F. (2020). The borders of development knowledge (F. Moameni, Ed. & Trans.). Tehran: Nadegara Publishing. [In Persian]
Organization of Planning and Budget. (2018). Water crisis and feasibility of connecting water bodies in the north and south of the country. Organization of Planning and Budget, 7th edition. [In Persian]
Perry C. (2012). Inquiry into Water Use Efficiency in Australian Agriculture, Water Conservation Technical Briefs, Submission 47, June 2012.
Perry C. (2017). Does Improved Irrigation Technology Save Water? A Review of the Evidence.
Roudi F., Azadi P., Mesgaran M. (2017). Iran’s Population Dynamics and Demographic Window of Opportunity, Working Paper 4, Stanford Iran 2040 Project, Stanford University.
Ruane A.C., Goldberg R., and Chryssanthacopoulos J. (2015). AgMIP Climate Forcing Datasets for Agricultural Modeling: Merged products for Gap-filling and Historical Climate Series Estimation, Agricultural and Forest Meteorology: 200.
Salari Bordesiri, M., Mehrabi Basharabi, H., Zare Mehrjardi, M. R., Amir Timouri, S., & Mirzaei Khalil Abadi, H. R. (2022). Investigating the relationship between water security and the quantitative dimension of food security in various climatic regions of Iran. Iranian Journal of Agricultural Economics and Development Research, 53(2), 499-514. https://doi.org/10.22059/ijaedr.2022.330430.669083[In Persian]
Soltani, A., Alimaghama, S. M., Nehbandania, A., Torabi, B., Zeinali, E., Zand, E., Vadez, V., van Loon, M. P., & van Ittersum, M. K. (2020). Future food self-sufficiency in Iran: A model-based analysis. Global Food Security, 24, 100351. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2020.100351
Statistical Yearbooks of Iran, Statistical Center of Iran, 1989-2016[In Persian]
Taghizadeh Khamsi, G. (2023). Ninety percent of the country's water is consumed in the agricultural sector. Deputy of Water and Wastewater of the Ministry of Energy, Khabar Online, October 25, 2023. [In Persian]
United Nations. (2015). The Millennium Development Goals Report.
World Bank Commodities Price Forecast, The World Bank Group, released: April 24, 2018.